Şiirin Matematiği

Şiir, kimi zaman bir dil oyunu, kimi zaman içsel bir patlama olarak görülür; ama ona sadece ruhun dili demek, işin sadece bir kısmını anlatmak olur. Aslında şiir, bilinç ile bilinçdışı arasında gizli bir geometri çizer; anlamı açığa çıkarmak kadar, boşluğu saklamakla da ilgilidir. İşte bu noktada, şiirin matematiği devreye girer.

Matematik dediğimizde aklımıza genellikle sayı, formül ve kesinlik gelir. Oysa şiirin matematiği, bu katı normları aşar; burada denklem yoktur, ama oranlar, ritimler, simetri ve dengesizlikler vardır. Bir beyitteki duraksama, enjambment’teki nefes, kafiye aralığı veya ses uyumları, farkında olmadan geometrik bir yapı kurar. Şiir, kaosun içinde bir düzen arar ve bu düzen, matematiksel bir sezgiyle ortaya çıkar.

Ritmin kendisi de bir sayı dizisi gibidir; hece sayıları, duraklar, vurgu yerleri birer koordinat noktasıdır. Şair bu noktaları birbirine bağlayarak uzayı yaratır; zamanın, duygu yoğunluğunun ve düşüncenin uzayını. Bu uzayda bazen simetri vardır -her mısra karşılıklı bir yansıma sunar- bazen de bilinçli bir asimetri; tıpkı fraktal doğa formunda olduğu gibi. Şiir, okurla birlikte bu fraktalın derinliklerine iner.

Ama şiirin matematiği sadece formda değildir; anlamın kendisi de algoritma gibi işler. Söz, hem açık hem kapalıdır; bir imge/ sembol/ boşluk, kendi olasılıklarını taşır. Şair, olasılıkları hesaplar ama sonucu öngöremez. Bu, deterministik bir hesaplama değil, sezgisel bir diferansiyel denklemdir; başlangıç koşulları bilinmez, ama ortaya çıkan eğri şaşırtıcı derecede estetiktir.

Öyleyse şiir, matematiğin ruhunu taşır ama mantığını reddeder, diyebiliriz. O, formüllerin dışında bir mantık kurar; kaos ve düzeni, sayıyı ve boşluğu, aklı ve hissi eş zamanlı var eder. Şiirin matematiği de budur; hesaplanamaz gibi görünen düzenin, fark edilmemiş ritimlerin, sayılarla çizilemeyecek simetrilerin sezgisel mantığı.

Ve belki de en çarpıcı yanı, bu matematiğin tamamen okunabilir ve hislenebilir olmasıdır. Bir şiir ne kadar iyi hesaplanmışsa, o kadar doğal görünür; tıpkı bir yıldızın gökyüzündeki yerinin şaşmazlığı gibi. Okur, farkında olmadan bu matematikte yol alır; her durak, her sessizlik bir denklemin bilinmeyeni gibi açılır ve kapanır. Şiir böylece, hesaplanamaz bir hesapla, kaosun kalbinde düzen yaratır.

Şiirin matematiği bize şunu hatırlatır; en özgür ifade biçimi bile kendi içinde bir mantığa sahiptir; ama bu mantık, rakamlarla değil, sezgiyle, nefesle ve sessizlikle yazılır. Şiir, hesaplanamaz bir matematikle okurun ruhuna dokunur ve orada, kelimelerin arasındaki o görünmez koordinatlarda, hem düzeni hem de özgürlüğü bir arada sunar.